مواد عمل آوری بتن
بتن در نتیجه واکنش شیمیایی هیدراتاسیون (واکنش سیمان و آب) مقاومت پیدا می‌کند. خشک شدن بتن سبب متوقف شدن این واکنش می‌گردد. به دلیل اینکه واکنش سیمان و آب طی دوره طولانی رخ می‌دهد لازم است در این مدت از هدر رفتن آب بتن جلوگیری کردتا مخلوط بالقوه خود را کسب کند. به عنوان نمونه، بتنی که دائماً تحت عمل آوری مرطوب بوده است، ۸۰ درصد مقاومت ۹۰ روزه اش را در ۲۸ روز، ۷۰ درصد آن را در ۱۴ روز و ۴۵ درصد آن را در ۷ روز کسب می‌کند. خشک شدن بتن در سنین اولیه افزایش مقاومت را به شدت محدود می‌کند زیرا پس از خشک شدن افزایش مقاومت بسیار اندک است. بدیهی است که برای کسب مقاومت مطلوب، عمل آوری بتن از اهمیت فوق العاده برخوردار است.
بتن در دوره‌های متناوب تَر و خشک شدن، جمع شدگی ناشی از خشک شدن و انبساط ناشی از تر شدن، دستخوش تغییر حجم می‌شود. مقاومت خمشی بتن نیز به کُندی زیاد می‌شود. اگر بتن جوان و با مقاومت خمشی کم متناوباً تر و خشک شود، احتمالاً ترک‌هایی خصوصاً در سطح آن پدید می‌آید. بنابراین برای جلوگیری از چنین تغییرات حجمی‌زیان آوری عمل آوری باید به طور پیوسته انجام شود.
چون هرگونه اتلاف آب از بتن موجب کاهش مقاومت یا ترک‌های سطحی می‌گردد، عمل آوری بدون توجه به روش آن باید به محض باز کردن قالب‌ها و برای دال‌ها به محض اینکه سطح آن در اثر عمل آوری آسیب نبیند، شروع می‌شود.
تحت شرایط خاص رطوبت کم، وزش شدید باد، یا تابش آفتاب یا ترکیب این وضعیت‌ها ممکن است سطح بتن دال‌ها قبل از سخت شدن خشک شود در حالی که درون آن هنوز پلاستیک است. سطح بتن به علت خشک شدن که موجب ترک خوردگی خمیری می‌شود، جمع شده و رویه سختی پیدا می‌کند. شروع سریع عمل آوری، یا هر روشی که سرعت وزش باد را کم کُند یا رطوبت نسبی سطح بتن را زیاد کند یا جلوی گرم شدن سطح ناشی از تابش آفتاب را بگیرد، می‌تواند چاره ساز باشد. آب فشان‌ها، بادشکن‌ها و سایبان‌ها کارآیی خود را ثابت کرده‌اند. استفاده از ترکیب عمل آوری غشایی بلافاصله بعد از آخرین عملیات پرداخت در بعضی شرایط جلوی ترک خوردگی خمیری را می‌گیرد.
انواع مواد عمل آوری بتن
آب، استفاده از آب روی سطح بتن، روش ایده آل عمل آوری می‌باشد. زیرا این لایه آب از هدر رفتن رطوبت بتن جلوگیری می‌کند. آب را می‌توان با پاشیدن مداوم یا در دال‌های تخت با غرقاب کردن با استفاده از ماسه یا مواد مشابه فراهم نمود. آب مناسب برای ساختن بتن، برای عمل آوردن آن نیز مناسب است.
- ترکیبات غشاءساز مایع: ترکیبات غشاءساز مایع معمولاً حلال‌های محلول در رزین‌ها و یا موم‌ها هستند. تبخیر حلال این ترکیب‌ها، غشایی برجای می‌گذارد که تبخیر آب از سطح بتن را کاهش می‌دهد. این ترکیبات در رنگ‌های شفاف، سفید، خاکستری روشن، یا سیاه موجود هستند. ترکیب شفاف حاوی یک ماده رنگی فرّار است که در تشخیص محل‌هایی که رنگ نشده‌اند کمک می‌کند اما بعد از یک روز یا بیشتر کدر می‌شود. ترکیبات عمل آوری غشاءساز مایع شفاف یا خاکستری رنگ در محل‌هایی که تغییر رنگ باید در کمترین حد بماند، ترکیبات عمل آوری غشاءساز سفید در جایی که دمای محیط زیاد است به‌این دلیل که رنگ منعکس کننده از جذب انرژی تابشی خورشید جلوگیری می‌کند و ترکیبات عمل آوری غشاءساز سیاه در اعضای سازه‌ای که در معرض آفتاب نیستند، یا در هوای خنک که گرم شدن بتن توسط انرژی تابشی خورشید مد نظر است، ترجیح داده می‌شود. استاندارد ASTM-C309 با عنوان ترکیبات عشاءساز مایع برای عمل آوری بتن، یک راهنمای اجرایی است. روش آزمایش برای تشخیص کارآیی این ترکیبات در استاندارد ASTM-C16 شرح داده شده است. این مشخصات براساس سطح پوشش m2/lit 4.5 و فرار رطوبت به میزان g/m288 در شرایط آزمایش می‌باشند. افزایش این سطح پوشش، کارآیی این ترکیبات عمل آور را کاهش می‌دهد و آنها را برای مقصود مورد نظر بی مصرف می‌کند. باید توجه داشت که سطح پوشش این ترکیبات عمل آوری از این نظر که نظارت را ساده می‌کند، مفید است و امکان خشک شدن بتن به دلیل غفلت‌هایی که ممکن است در عمل آوردن با آب رخ دهد، وجود ندارد.
- صفحات کاغذی و پلاستیکی: صفحات کاغذی و پلاستیکی برای عمل آوردن بتن موجود هستند. این صفحات به محض اینکه امکان استفاده از آنها بدون خراب شدن سطح بتن باشد، به کار می‌روند. کیفیت نگهداری آب صفحات پلاستیکی و کاغذی همانند مشخصات لازم برای ترکیبات عمل آور غشاءساز مایع می‌باشد. کاغذ ضدآب برای عمل آوری بتن در استاندارد ASTM-C171 شرح داده شده است. صفحات پلاستیکی مسلح شده با تارهای نایلونی با پشت کاغذی نیز موجود هستند. استاندارد و یا روش آزمایشی در حال حاضر برای آزمایش صفحات پلاستیکی در ASTM وجود ندارد. لیکن، خواص آب بندی باید مشابه خواص قابل قبول برای کاغذی عمل آوری باشد. صفحات پلاستیکی و کاغذی، هر دو این مزیت را دارند که با استفاده از آنها رنگ بتن تغییر نمی‌کند، لیکن این عیب را دارند که باید در محل ثابت گردند تا توسط باد کنده نشوند. در هوای داغ استفاده از صفحات سفیدرنگ مطلوب است. ثابت شده که استفاده از صفحات مسلح شده به صرف است چون امکان استفاده‌های مکرر بیشتری فراهم می‌گردد.
- پوشش‌های گسترده و پتوهای حفاظتی: عمل آوردن مرطوب با استفاده از پوشش‌های پنبه‌ای یا کرباسی نیز انجام می‌شود. این پوشش‌های عمل آوری یک بار که به وسیله آب پاشی خیس شوند، رطوبت لازم بتن را برای یک دوره طولانی، بدون نیاز به آب پاشی مداوم توسط کارگر فراهم می‌کنند. این پوشش‌های گسترده متشکل است از پارچه پوششی کرباسی، کنفی، یا پنبه‌ای که با کرک‌های پنبه خام یا ضایعات پنبه پُر شده است. حداقل مقدار پُر کردن g/m2 415 لازم است. استاندارد ASTM-C440 به‌این بحث مربوط است. این پوشش‌های گسترده در زمان استفاده و انبار کردن، حجیم و جاگیر هستند، اما عمل آوری عالی آنها به اثبات رسیده است. برای بتن ریزی در زمستان، پتوهای تجاری قابل استفاده مجدد موجودند. عایق کاری معمول تجاری نیز می‌تواند به کار رود. هدف از کاربرد این مواد، عایق کردن بتن در برابر سرما است. برای جلوگیری از هدر رفتن خاصیت عایق کاری، این پتوها باید از باد، باران، برف یا دیگر رطوبت‌ها با استفاده از مواد پوششی نم ناپذیر محافظت شوند. آنها همچنین باید در تماس نزدیک با بتن یا سطح قالب بتنی باشند تا مؤثر واقع شوند.
جدول زیر ملزومات عایق کاری دیوارها و دال‌های تحت ریخته شده بالای سطح زمین که در توصیه‌های اجرایی ACI برای بتن ریزی در زمستان، بیان شده را عنوان می‌کند(۷).
